Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie

Działalność gospodarcza, niezależnie od rozmiarów, charakteru i miejsca jej prowadzenia wymaga odwagi i determinacji osób ją prowadzących, jak również umiejętności trafnego identyfikowania i ograniczania ryzyk z nią związanych.

Ryzyko stanowi immanentny element prowadzenia biznesu i stanowi mniej lub bardziej odległe prawdopodobieństwo poniesienia strat materialnych i niematerialnych powstających na skutek okoliczności wewnętrznych lub zewnętrznych powstających wobec podmiotów gospodarczych.

Ryzyka towarzyszące prowadzonej działalności mogą mieć bardzo różnorodny charakter – mogą dotyczyć w szczególności kwestii ekonomicznych, organizacyjnych i podatkowych. Jednakże bez wątpienia w ostatnim okresie istotniejszego znaczenia dla każdego przedsiębiorcy nabierają ryzyka prawne, związane z coraz bardziej rozbudowanymi, skomplikowanymi i często niejasnymi przepisami prawa.

Przykłady ryzyka prawnego

Należy przy tym podkreślić, że prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej mogą niejednokrotnie implikować istotne dylematy natury biznesowej, których jednoznaczne rozstrzygnięcie nie zawsze jest możliwe. Ryzyka prawne mogą obejmować szereg kategorii, których wspólną cechą jest ich potencjalny negatywny wpływ na sytuację podmiotu. Ryzykami tego rodzaju mogą być m.in. ryzyka poniesienia szkody na skutek:

  • niewłaściwej interpretacji obowiązujących przepisów przy podejmowaniu decyzji biznesowych;
  • wadliwego zabezpieczenia pozycji przedsiębiorcy przy zawieraniu kontraktów handlowych i ich wykonywaniu;
  • sporów sądowych z kontrahentami lub pracownikami
  • niekorzystnych zmian w prawie wpływających na działalność przedsiębiorcy.

Całkowite wyeliminowanie powyższych ryzyk w działalności przedsiębiorcy jest nie tylko niezwykle trudne, ale w wielu przypadkach niemożliwe. Umiejętne zarządzanie ryzykiem prawnym jest zatem sztuką odpowiedniego szacowania „zysków i strat”, ale także określania „prawdopodobieństwa i skutków” wystąpienia negatywnych konsekwencji zmaterializowanego ryzyka. Sztuka ta wymaga dużej wiedzy i doświadczenia osób odpowiedzialnych za prowadzenie spraw przedsiębiorstwa.

Świadomość i identyfikacja ryzyk

Z pewnością najistotniejszym elementem zarządzania ryzykiem prawnym jest uzyskanie pełnej świadomości potencjalnych zagrożeń i zweryfikowanie uwarunkowań prawnych determinujących konkretne decyzje biznesowe.

Przy obecnym stopniu skomplikowania obrotu gospodarczego samodzielne rozstrzyganie takich spraw przez przedsiębiorcę / zarząd spółki może okazać się bardzo trudne, wysoce uciążliwe, a niekiedy wręcz niemożliwe. Niejednokrotnie do rozstrzygnięcia określonych zagadnień konieczne jest zaangażowanie osób dysponujących fachową wiedzą i doświadczeniem wewnątrz spółki (np. dział prawny, radca prawny), zaś – w sprawach szczególnie skomplikowanych – zaangażowanie specjalistów z zewnętrznych kancelarii prawniczych dysponujących wiedzą ekspercką w danej dziedzinie.

Należy podkreślić, że z reguły nawet bardzo rozbudowany dział prawny nie będzie w stanie dysponować tak szerokim spektrum ekspertyzy i doświadczenia, jakie może zapewnić wyspecjalizowana w konkretnej dziedzinie zewnętrzna kancelaria prawnicza.

Niezależnie od powyższego, zapewnienie świadomości ryzyk prawnych związanych z prowadzoną działalnością biznesową wymaga także stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych samych przedsiębiorców / innych osób zarządzających podmiotem, jak i służb prawnych podmiotu. Bez rozumienia podstawowych mechanizmów prawnych i znajomości najistotniejszych zmian w legislacji osoby te nie będą w stanie, nawet na bardzo ogólnym poziomie, zidentyfikować nowych ryzyk mogących mieć znaczenie dla działalności podmiotu, co może skutkować nieuwzględnieniem istotnych ryzyk w procesie podejmowania decyzji biznesowych.

Racjonalne zarządzanie ryzykiem prawnym wymaga także stworzenia spójnych procedur wewnętrznych, dostosowanych do prowadzonej działalności, określających w szczególności zakres kompetencji przyznanych pracownikom / spółki osobom zarządzającym podmiotem, w poszczególnych obszarach ich działania.

Procedury tzw. „compliance” powinny stanowić element skutecznego i spójnego systemu zabezpieczeń prawnych, służącego weryfikacji czynności podejmowanych przez osoby działające w imieniu spółki. Egzekwowanie tych procedur powinno podlegać stałej kontroli osób zarządzających podmiotem, realizowanej np. za pośrednictwem służb audytu wewnętrznego czy też kontrolerów zewnętrznych.

Nie bez znaczenia dla budowania strategii zarządzania ryzykiem prawnym jest wprowadzenie wewnętrznych kanałów przepływu informacji dot. ryzyka prawnego w całej organizacji oraz zapewnienie koordynacji wymiany informacji w tym zakresie (poprzez monitorowanie zmian w prawie, informowanie o ich wpływie na bieżącą sytuację spółki). Rolę nie do przecenienia może w tym kontekście odegrać wewnętrzny zespół prawny promujący aktywne podejście do identyfikowania ryzyk prawnych przy podejmowaniu jakichkolwiek decyzji biznesowych.

Ograniczanie ryzyk

Po zidentyfikowaniu ryzyk prawnych, które mogą być związane z daną decyzją biznesową, należy się zastanowić, czy i ewentualnie w jaki sposób można ograniczyć ich negatywny wpływ na planowane działanie biznesowe. Co do zasady nie jest możliwe wskazanie jednego, zawsze skutecznego algorytmu postępowania w takiej sytuacji.

Możliwości zastosowania i skuteczność ewentualnych środków minimalizujących ryzyko będą zależały od okoliczności danego przypadku, w szczególności od rodzaju transakcji / decyzji biznesowej, charakteru i prawdopodobieństwa wystąpienia danego ryzyka, możliwości negocjacyjnych.

Jako przykład można wskazać, że jednym ze sposobów ograniczania ryzyk prawnych związanych z zawieraniem umów handlowych może być wprowadzenie minimalnych standardów zabezpieczeń  w ogólnych warunkach umów stosowanych przez dany podmiot. Dodatkowo jakiekolwiek odstępstwo od tych standardów powinno każdorazowo podlegać indywidualnej aprobacie zespołu prawnego weryfikującego ryzyka związane z danym kontraktem. Ponadto możliwe jest wprowadzenie obowiązku dodatkowej weryfikacji umów, których wartość przekracza określony próg istotności przyjęty w danym podmiocie.

Rachunek zysków i strat

Poprawne zidentyfikowanie ryzyk prawnych związanych z planowaną decyzją biznesową i zweryfikowanie możliwości ich ograniczenia prowadzi do etapu, na którym osoba podejmująca określoną decyzję biznesową powinna zestawić ze sobą potencjalne korzyści i zagrożenia. Analiza prawdopodobieństwa ich wystąpienia, skutków, jakie mogą one przynieść dla danego podmiotu, jak również wdrożonych lub planowanych zabezpieczeń przed ryzykami, powinna stanowić istotny czynnik przy podejmowaniu każdej istotniejszej decyzji biznesowej.

Zysk w przedsiębiorstwie
Racjonalne szacowanie „zysków i strat” ma szczególne znaczenie w sferze potencjalnych spraw spornych, w jakie może być zaangażowany przedsiębiorca. Realia polskiego systemu wymiaru sprawiedliwości powodują, że wielu wypadkach egzekwowanie – nawet uzasadnionych – roszczeń wobec kontrahentów może angażować nieproporcjonalne koszty po stronie przedsiębiorcy stawiające pod znakiem zapytania celowość takiego postępowania. Otwartość na propozycje ugodowe, ograniczające ryzyko sporów sądowych może być w wielu sytuacjach w ostatecznym rozrachunku optymalnym rozwiązaniem z perspektywy interesów spółki. Dotyczy to zarówno sporów z kontrahentami, jak i pracownikami spółek.

Podsumowanie

Bezsprzecznie jednak żadna z powyższych metod nie zdoła całkowicie wyeliminować ryzyka prawnego w działalności biznesowej spółki. Ryzyko to jest nieuniknione niezależnie od działań podejmowanych przez dany podmiot. Co więcej, działanie w warunkach ryzyka jest nieodłącznym atrybutem każdej gospodarki. Paradoksalnie konserwatywne, „bezpieczne” podejście do kwestii ryzyka może skutkować bardzo negatywnymi konsekwencjami w sferze działalności biznesowej.

Nadmierna awersja do ryzyka, jego unikanie „za wszelką cenę” może stanowić barierę rozwoju spółki i przyczynę obniżenia jej konkurencyjności na rynku. Właściwe balansowanie ryzykiem może natomiast przyczyniać się do sukcesu spółki, umożliwiać jej stabilny wzrost i przewagę konkurencyjną.